Cmentarz żydowski w Krnově

Historia cmentarza

 

 

Ważnym wydarzeniem dla krnovskiej społeczności żydowskiej było utworzenie własnego cmentarza. W tym celu w 1873 roku zakupiono dużą działkę pod wzgórzem Cvilín, która rozciągała się od południowego zachodu na północny wschód w kierunku ulicy Opavskiej. Pierwsze pogrzeby miały miejsce prawdopodobnie w 1874 roku (ów rok jest podany na najstarszych nagrobkach).

Tylko niewielka część nagrobków ma charakter typowych pomników nagrobnych (stel) z tzw. okresu przedemancypacyjnego, które znane są ze starszych cmentarzy. Większość pomników nagrobnych i grobowców odpowiada wyglądem powszechnie występującym grobom, charakterystycznych również dla cmentarzy chrześcijańskich. Tylko w przypadku starszych nagrobków przeważają napisy w języku hebrajskim, na pozostałych dominuje niemiecki.

 

 

Podczas istnienia cmentarza żydowskiego w Krnovie pochowano tu ponad 500 zmarłych członków społeczności żydowskiej z Krnova Bruntálu, Rýmařova, Osoblahy i innych okolicznych gmin, w tym także z niektórych sąsiednich gmin pruskiej części Śląska. W czasie I wojny światowej chowano tu także uchodźców żydowskiego pochodzenia z Galicji i Bukowiny, ewakuowanych z tych obszarów w czasie rosyjskiej ofensywy.

Zaplecze cmentarza było stopniowo rozbudowywane o salę obrzędową (1902), budynek gospodarczy (data postawienia budynku nie jest znana) i dom administratora cmentarza żydowskiego (1930). Z tych budynków do dziś zachował się jedynie dom administratora cmentarza żydowskiego. Na terenie cmentarza została także wykopana studnia z żeliwna pompą, Działka została powołana i wykopali dobrze z odlewu pompy żelaza, która zachowała się do dziś.

Budynek gospodarczy służył jako swego rodzaju garaż dla karawanu pogrzebowego, przechowywania uprzęży dla koni ciągnących wóz pogrzebowy oraz przechowywania narzędzi. Budynek stał na środku parceli, na terenie jednego z obecnych domków ogrodowych (kilka lat temu podczas zasypywania piwnicy znaleziono tu części uprzęży konnych).

 

Podział cmentarza

 

Górna część terenu cmentarza, zapełniona nagrobkami, podzielona jest siecią chodników o prostokątnym układzie na cztery części o różnej wielkości. Dwie górne ćwierci (południowa i zachodnia) są całkowicie zapełnione nagrobkami stojącymi w regularnych rzędach, natomiast dwie mniejsze dolne ćwierci (wschodnia i zachodnia) są zapełnione nimi tylko częściowo, w tych miejscach znajduje się także wiele zniszczonych grobów (w tym również tych najbardziej okazałych). W dolnej północnej ćwierci znajdowały się groby dzieci, z których zachowała się tylko niewielka ilość. Na tym samym obszarze stał prawdopodobnie także grobowiec rabina Anschlowitza (zachowała się tylko jego fotografia). W dolnej wschodniej ćwierci dominuje grobowiec fabrykanckiej rodziny Bellaków, który ma klasycystyczny kształt. Na południowo-wschodnim krańcu, w pobliżu muru cmentarza został wybudowany po II wojnie światowej pomnik na cześć pochowanych tutaj żydowskich żołnierzy z napisem: Tutaj spoczywa w pokoju ośmiu żydowskich żołnierzy, 1914 – 1918“ (przypuszcza się, że na cmentarzu zostało pochowanych także kilku rosyjskich żołnierzy narodowości żydowskiej z okresu I wojny światowej, którzy zmarli w pobliskim obozie jenieckim).

Cmentarz pełnił swoją funkcję aż do lat siedemdziesiątych XX wieku, choć częstotliwość pochówków powojennych była bardzo niska. W południowo-wschodnim rogu parceli, przyległym do ulicy V Osadě, został przy domu byłego administratora cmentarza wybudowany dom rodzinny. W drugiej połowie lat osiemdziesiątych w wyniku presji politycznej doszło do likwidacji cmentarza i odsprzedanie najwartościowszych nagrobków państwowym zakładom kamieniarskim. Z dużych grobów zachował się tylko jeden – grobowiec rodziny Bellak (rodzina ta była właścicielem fabryki sukien).

 

 

Inne groby - w tym grobowiec pierwszego krnovskiego rabina  Anselma Anschlowitza oraz grobowca rodziny Mondschein, zostały całkowicie zdemontowane celem pozyskania budulca, ewentualnie rozkradzione. Znaczna część nagrobków, które przetrwały, została powalona bądź uszkodzona. Niektóre z nagrobków posłużyły jako budulec fundamentów miejscowych nowo stawianych budynków. Upadek reżimu totalitarnego spowodował, że nie doprowadzono do całkowitej likwidacji cmentarza, jednakże nadal postępował proces jego niszczenia, a także narażony był na akty wandalizmu. Dolna część parceli cmentarnej, na której znajdowały się niewykorzystane wcześniej wolne miejsca na pochówki, została sprzedana prywatnemu właścicielowi i posłużyła do utworzenia ogrodów i sadów. Z cmentarza pierwotnie założonego z rozmachem pozostała w posiadaniu gminy żydowskiej tylko część – teren o powierzchni 2.500 metrów kwadratowych, czyli około jednej czwartej swojej pierwotnej wielkości. Cmentarz pilnie potrzebuje zabezpieczenia w postaci muru po to, by  zapobiec dalszym aktom wandalizmu i wprowadzić regularną pielęgnację lokalnej zieleni (przycinanie i wykaszanie jest utrudnione przez dziesiątki powalonych i porozbijanych nagrobków).

 

 

Ciekawostka – grób w kształcie sarkofagu

 

Tylko jeden nagrobek ma charakter tumby – grób w kształcie sarkofagu (grób przypomina mały domek – zarówno fasada, jak i ściany boczne oraz daszek o kształcie siodła wykonane są z kamiennych płyt). Ten typ nagrobków przeznaczony był głównie dla znaczących członków społeczności żydowskiej (znane są tumby rabinów praskich). Krnovska neobarokowa tumba jest grobem lekarza Oskara Bubera, który zmarł w 1910 roku. Godny uwagi jest także secesyjny nagrobek Heinricha Goldbergera z 1909 roku. Na nagrobkach zastosowano prostą symbolikę – Gwiazdę  Dawida, dłonie złożone w geście błogosławieństwa, naczynia lewitów.

 

 

Sala obrzędowa cmentarza żydowskiego – ulica Opavská (Troppauer Strasse), Krnov

 

Po ukończeniu budowy synagogi i utworzeniu cmentarza krnowska Żydowska Gmina Wyznaniowa podjęła decyzję o budowie Sali obrzędowej. Realizacja projektu została powierzona ponownie sprawdzonemu Latzlowi Ernstowi, którego firma zabezpieczała w przeszłości budowę synagogi dla społeczności żydowskiej. Plany ukończono w lipcu 1902 roku, a na początku września tego samego roku już zostało wydane pozwolenie na budowę.

Sala obrzędowa została postawiona w dolnej części cmentarza przy ulicy Opavskiej. Był to prosty budynek na planie prostokąta o wymiarach zewnętrznych 11,2 na 12, 9 metrów.

Sala obrzędowa niestety nie zachowała się, została zniszczona przez nazistów w 1938 roku (w dolnej części cmentarza, gdzie znajdowała się sala, obecnie znajdują się ogrody), a więc o oryginalnej formie budynku można dowiedzieć się jedynie z projektu budowy przechowywanym w archiwach Urzędu Miasta Krnov.

 

 

W Krnovie znajduje się także synagoga żydowska oraz kamienie pamięci, tzw. stolpersteiny. Obecnym administratorem i właścicielem cmentarza żydowskiego jest Federacja Gmin Żydowskich.

 

Kontakt Federacja Gmin Żydowskich w Republice Czeskiej +420 608 627 247

 

Godziny otwarcia i bilety wstępu Cmentarz żydowski można odwiedzić bezpłatnie przez cały rok. Cmentarz jest swobodnie dostępne i wejście jest na własne ryzyko. Wejście na cmentarz żydowski z ulicy V Osadě.